S. Prof. Zofia J. Zdybicka USJK
Ponowny „wgląd” w doktrynę św. Jana od Krzyża – „Mistrza w wierze” i „Świadka Boga żywego”
Do refleksji nad doktryną i postawą św. Jana od Krzyża Jan Paweł II powrócił już jako Papież z okazji 400-lecia śmierci św. Jana od Krzyża (1591) w liście apostolskim skierowanym do generała karmelitów Maestro en la fe (Mistrz w wierze). Był to okres przygotowania Kościoła do Wielkiego Jubileuszu i przejścia w Trzecie Tysiąclecie.Przy lekturze listu nasuwają się dwie uwagi. Głębia zrozumienia i jasność prezentacji istotnych elementów doktryny św. Jana przywodzi na myśl, że mówi o niej człowiek, dla którego tajemnica wewnętrznej drogi do Boga znana jest z doświadczenia, że jest to „prawda jego życia”, a tytuły nadawane św. Janowi: „Mistrz w wierze”, „Zakochany w Bogu”, „Świadek Boga żywego” idealnie przylegają do samego Jana Pawła II.Z właściwą sobie przenikliwością Papież dostrzega współczesną sytuację Kościoła i współczesnej kultury. Nurty laicyzacyjne, ujawniające „kryzys Boga”, „kryzys wiary” dotykają chrześcijan. Dostrzega więc potrzebę ponownego odkrycia prawdy o statusie człowieka i relacjach z Bogiem, nowej ewangelizacji i reewangelizacji wierzących, otwarcia na pełną prawdę o człowieku, którą przyniósł Chrystus. Ożywienie wiary i związanej z nią nadziei oraz miłości człowieka i Boga uznaje za konieczny warunek umożliwiający realizację zadań Kościoła w naszych czasach.Ma w tym pomóc św. Jan od Krzyża – przez swój realizm i dynamizm wiary i miłości oraz przez ukazanie w teorii i praktyce najwyższej formy życia chrześcijańskiego, które nie jest zastrzeżone tylko dla wybranych, lecz jest także dostępne dla świadomych swej wiary chrześcijan.„Już wówczas [tzn. w czasie przygotowywania rozprawy doktorskiej – dop. Z. J. Z.] zrozumiałem, że synteza dokonana przez św. Jana od Krzyża zawiera nie tylko solidną doktrynę teologiczną, ale przede wszystkim wyjaśnienie życia chrześcijańskiego w jego podstawowych elementach, którymi są: zjednoczenie z Bogiem, kontemplacyjny wymiar modlitwy, teolo-galna siła misji apostolskiej i moc nadziei chrześcijańskiej”.Zadaniem posoborowego Kościoła, który prowadził Jan Paweł II, było przede wszystkim ożywienie wiary -jako najważniejszej drogi do zjednoczenia z Bogiem, ponowne odkrycie przez człowieka synostwa Bożego i związanego z rym powołania do życia wewnętrznego z Bogiem. W nowej ewangelizacji świata i reewangelizacji wiernych otwarcie na żywe światło Chrystusa i jego miłość jest sprawą najistotniejszą. W realizacji tych zadań Jan Paweł II widział wielką pomoc w „orędziu wiary”, które swoją doktryną i swoim życiem głosił św. Jan od Krzyża – pisarz, poeta, artysta i humanista, człowiek o głębokim doświadczeniu mistycznym i kierownik dusz.Św. Jan od Krzyża jest „mistrzem w wierze”, bo całe jego życie jest „orędziem wiary”: „Wiary żywej, dynamicznej, szukającej i spotykającej Boga w jego Synu Jezusie Chrystusie, w Kościele, w pięknie stworzenia, w milczącej modlitwie, w ciemnościach nocy i w oczyszczającym płomieniu Ducha”.Wiara żywa i dojrzała – prowadzi do „adoracji i uwielbienia, nadaje całej egzystencji człowieka wymiar realizmu praż smak transcendencji”60 -przez wielu dziś niedoświadczany.Nauka i przykład Doktora Mistycznego są zawsze aktualne. Pomaga on swym przykładem i nauką w umocnieniu wiary chrześcijańskiej, charakteryzującą się dojrzałością, zawierającą podstawowe elementy zalecane także przez Sobór Watykański II. Ma to być „wiara osobista, wolna i wypływająca z przekonania, przyjęta całym istnieniem; wiara eklezjalna, wyznawana i celebrowana w komunii z Kościołem; wiara przesycona modlitwą i adorująca, dojrzała w doświadczeniu komunii z Bogiem; wiara solidna i zaangażowana, objawiająca się w moralnej spójności życia i w wymiarze służby”61.Jan Paweł II podkreślał głębię i realizm osobistej wiary św. Jana od Krzyża, dzięki której głoszone przez niego prawdy stawały się „żywym i prawdziwym światłem”. Był „zakochany w Bogu” i był Jego świadkiem62. Papież podkreśla „żywotność i realizm wiary” dotyczącą spraw głównych dla chrześcijaństwa, zwłaszcza Tajemnicy Trójcy Świętej i Chrystusa. Odkrył Boga w dziełach stworzenia i w faktach historii, ponieważ szukał go i z wiarą przyjmował w głębi swojego bytu.Wiara była nieodłączna od pozostałych cnót teologalnych: nadziei i miłości. One stanowią „oś porozumienia Boga z człowiekiem i odpowiedzi danej Bogu przez człowieka”63. Wiara związana z nadzieją i miłością prowadzi do miłosnego poznania, którego wyrazem jest doświadczenie lub odczucie obecności Boga – chrześcijańska kontemplacja. Poznanie mistyczne dostępne jest przez miłość, „pozwala ono nie tylko poznać owe prawdy, ale również ich zasmakować”.Wiara stanowi więc początek i pełnię życia duchowego, wewnętrznego. Na dwie sprawy Jan Paweł II zwraca szczególną uwagę: relację między wiarą i rozumem oraz doświadczenie wiary przez modlitwę wewnętrzną.Papież akcentuje dowartościowanie rozumu ludzkiego przez św. Jana od Krzyża. Według niego nie ma sprzeczności między rozumem i ludzką racjonalnością a prawdami objawionymi przez Boga. „Wiara ze swoim światłem i mrokiem wciela się w człowieka jako istotę rozumną. Teolog i wierzący nie mogą zrezygnować ze swej rozumności, ale powinni ją otworzyć na tajemnicę”. Jest to stanowisko szczególnie bliskie Janowi Pawłowi II – który w swoim życiu i ukazał odwagę rozumu i moc wiary oraz ich niezbędność.Druga sprawa – akcentowana przez Papieża – to doświadczenie wiary przez modlitwę. Rozwojowi intelektualnemu musi towarzyszyć rozwój kontemplacyjnego wymiaru wiary rozumiany jako „poznanie” lub „miłosne doświadczenie” Boga w Jego tajemnicach, które objawił z wiarą i kontemplacyjną miłością liturgii, adoracji. Eucharystii, kontemplacji natury. To prowadzi do wewnętrznego zjednoczenia z Chrystusem.Wiara nie wyklucza trudnych momentów – raczej zawsze towarzyszy jej ból, cierpienie, „milczenie Boga”, które uznaje za „miłosną pedagogię” Boga, prowadzącą do oczyszczenia wiary. „Bóg jest miłującym ojcem zarówno w godzinach radości, jak i w momentach bólu”.Cierpienie, które jest często udziałem osób prowadzących głębokie życie kontemplacyjno-mistyczne rozjaśnia tajemnica Chrystusa Cierpiącego, Ukrzyżowanego. Toteż kontemplacja tajemnicy Krzyża Chrystusowego, która ujawnia ciężar grzechu i bezmiar miłości Odkupiciela Człowieka ma wartość najwyższą. Wówczas wiara „przemienia się w płomień miłości silniejszy od śmierci, będący nasieniem i owocem zmartwychwstania [… ]”.(Fragment książki „Jan Paweł – filozof i mistyk”, Lublin 2009, s. 121-139)