Lektury Edyty Stein
wprowadzenie
Edyta Stein (św. Teresa Benedykta od Krzyża) – Żydówka, fenomeno-
lożka światła, autorka dzieł filozoficznych, karmelitanka bosa, patronka
Europy – należała do niezwykle wrażliwych, twórczych i wyjątkowo inteli-
gentnych osobowości. Lektura zapewniła jej nie tylko „przyjaźń” z książką,
ale przyczyniła się także do zmiany światopoglądu, dzięki czemu karmeli-
tanka zyskała wewnętrzną równowagę i odkryła Bożą miłość (Krzemińska,
1973, s. 127). Potwierdzają to słowa: Co nie było w moich planach, było
w planie Bożym (Stein, 2010, s. 10).
Droga przemiany E. Stein prowadziła od ateizmu (pomimo wychowy-
wania w bardzo wierzącej rodzinie żydowskiej) do mistycyzmu. Transpo-
zycja ta była możliwa dzięki spotkaniu ludzi, którzy wpłynęli na poglądy
niemieckiej fenomenolożki światła, jak również czytaniu dzieł literackich,
religijnych i filozoficznych, które stały się źródłem poszukiwania prawdy
absolutnej. Wybory czytelnicze E. Stein, analiza wybranych jej lektur, ich
odbiór i wpływ na przekonania karmelitanki stały się przedmiotem niniej-
szego tekstu.
Dom rodzinny początkiem procesu czytania
Edyta Stein urodziła się 12 października 1891 r. we Wrocławiu, w rodzi-
nie żydowskiej jako jedenaste, najmłodsze dziecko Augusty z domu Courant
i Zygfryda Steina. Przyszła na świat w Dniu Pojednania (Jom Kippur) – jed-
nym z najważniejszych świąt żydowskich (Wetter, 1984, s. 3; Franke, 1998,
s. 63). Po śmierci Z. Steina w lipcu 1893 r. przedsiębiorstwem rodzinnym
zajęła się żona – kobieta pracowita, mądra, głęboko wierząca i wierna
żydowskiemu prawu. Prowadzenie zakładu zajmującego się handlem drew-
nem i opałem miała odtąd łączyć z solidnym wychowaniem siedmiorga
dzieci. Dzięki takim cechom charakteru, jak m.in. hojność, humanitarność
i wyjątkowa życzliwość wobec ludzi potrzebujących pomocy2 i rady (Wetter,
1984, s. 3), A. Stein udało się dobrze wychować potomstwo i zapewnić mu
bezpieczną przyszłość.
Edyta Stein okazała się dzieckiem bardzo mądrym i żądnym wiedzy.
Jako ledwo potrafiąca czytać pięciolatka odnalazła w małej rodzinnej biblio-
teczce dzieła Friedricha Schillera. Małą wówczas dziewczynkę do poznania
jego twórczości zainspirowała obecność matki i starszej siostry Friedy na
sztuce teatralnej Maria Stuart autorstwa niemieckiego dramaturga (Urban,
2010, s. 12). Przyszła karmelitanka czytała wówczas także romantyczne
ballady Ludwika Uhlanda i pieśni francuskiego trubadura Bertrana de
Borna, które deklamowała niemalże z pamięci. Stąd już od wczesnych lat
życia świat przeczytanych dzieł i osobiste doświadczenie były „podłożem
ożywionej fantazji, czyli materiałem śmiałych budowli własnych przemy-
śleń i własnego wewnętrznego świata” (Stein, 2010, s. 48). Świadczą o tym
frazy zapisane przez piętnastoletnią E. Stein w autobiograficznych notat-
kach na temat „wolnego czasu”:
Sonst hatte ich viel freie Zeit. Ich benutzte sie hauptsächlich, um zu lesen
– am liebsten Dramen: Grillparzer, Hebbel, Ibsen und vor allem Shakespe-
are waren mein tägliches Brot. In dieser farbenprächtigen Welt der gro-
ßen Leidenschaften und Taten war ich viel heimischer als im Alltagsleben.
Man störte mich nicht darin. Als ich mir aber eines Tages Schopenhauers
»Die Welt als Wille und Vorstellung« herbeiholte, protestierten die älteren
Schwestern energisch. Sie fürchteten für meine geistige Gesundheit, und
ich musste die beiden Bände ungelesen wieder in die Bibliothek zurück-
tragen (Stein, 2010, s. 111).
W zacytowanym fragmencie wyraźnie można zauważyć, jak silny był
związek E. Stein z literaturą i ontologią, który umocnił się dzięki lektu-
rze dramatów i dzieł filozoficznych Franza Grillparzera, Friedricha Hebbla,
Henrika Ibsena, a przede wszystkim Williama Shakespeare’a. Zdecydowany
sprzeciw starszych sióstr wywołało jednak wypożyczenie książki Świat jako
wola i przedstawienie Arthura Schopenhauera.
Nim przyszła karmelitanka rozpoczęła naukę w szkole średniej, jej
repertuar czytelniczy uległ poszerzeniu o takich łacińskich autorów, jak:
Owidiusz, Cesarz Marek Aureliusz, Seneka i Tacyt. W 1911 r., czyli roku
przystąpienia do egzaminu maturalnego, zainteresowania literackie E. Stein
splotły się z nowo odkrytą pasją – filozofią. Ta dziewczyna o „silnym cha-
rakterze” (Endres, 1987, s. 58-59), jak określano często E. Stein3, odkryła
w filozoficznych dramatach F. Schillera swój „odpowiedni światopogląd”
(Stein, 2010, s. 128). Poza tym zachwycała się romantycznymi dramatami,
a później realistycznymi dziełami F. Hebbla ze względu na wartość filozo-
ficzną jego utworów. Szczególną uwagę skierowała przede wszystkim na
dwie bajkowe komedie – Diament (1841) i Rubin (1851) oraz dramat Agnes
Bernauer (1851). Na podstawie wyborów lekturowych dokonywanych przez
fenomenolożkę światła można przyjąć, że E. Stein już we wczesnej młodości
cechowała pewna głębia przemyśleń, jak i również dojrzałość świata pojęć.
Potwierdzenia poglądów przyszła Święta szukała także w zapiskach
osobistych zawartych w dzienniku F. Hebbla: „Rubin oznacza rezygnację
z posiadania i odzyskany sposób życia, Diament natomiast jest «moją naj-
lepszą sztuką, która stara się zwalczyć dualizm Wszechświata»” (Hebbel,
1984, s. 289, 329). E. Stein utożsamiała własne poczucie istnienia i swój
świat idei z immanentną transcendencją F. Hebbla i z jego wypowiedziami
na temat tragiczno-dialektycznego napięcia przebiegającego życia (Glaser,
Lehmann, Lubos, 1972, s. 340–344). Literatura stanowiła dla przyszłej
karmelitanki pierwszy krok w jej „prawdziwy świat”: „Co wówczas czyta-
łam z literatury pięknej, było zaopatrzeniem na całe życie. Okazało się ono
bardzo pożyteczne, kiedy sama udzielałam lekcji z literatury” (Stein, 2010,
s. 129). Literackie życie młodej i wrażliwej dziewczyny wzbogaciło się wów-
czas również przez jej zamiłowanie do teatru i opery klasycznej. Czarodziej-
ski flet Wolfganga Amadeusa Mozarta i Fidelio Ludwiga van Beethovena
były jej co prawda bliskie, ale szczególnie poruszały ją dźwięki krystalicznie
czystej muzyki barokowej Jana Sebastiana Bacha, której sens zrozumiała
dopiero po wysłuchaniu chorału gregoriańskiego:
Eine besondere Liebe hatte ich für Bach. Diese Welt der Reinheit und
strengen Gesetzmäßigkeit zog mich im Innersten an. Als ich später den
gregorianischen Choral kennenlernte, fühlte ich mich erst recht heimisch;
und von hier aus verstand ich dann, was mich an Bach so bewegt hatte
(Stein, 2010, s. 130).
Z wypowiedzi tej można wywnioskować, jaką drogę przeszła karme-
litanka w poszukiwaniu prawdy absolutnej, czyli Boga, dzięki muzyce.
J.S. Bach w swoich kompozycjach posługiwał się zupełnie innym językiem,
aniżeli L. Beethoven, W.A. Mozart czy Richard Wagner. Zgodnie z postula-
tami epoki skupiona na Bogu twórczość J.S. Bacha ma charakter eklezja-
styczny i otoczona jest dyskursem religijnym (Moraczewski, 2015, s. 306).
Te specyficzne cechy muzyki wpłynęły na wewnętrzne życie E. Stein, która
tak opisała tę interakcję: „Wtedy jeszcze nic z tego wszystkiego nie zrozu-
miałam, obrazy z przeszłości i teraźniejszości dopiero tworzą całość przy-
szłości. W pozornie beztroskich wspomnieniach przecież często zawarto […]
trud szukania sensu życia i walki życiowej” (Stein, 2010, s. 2). Brak zrozu-
mienia sensu życia i powołania sprawiły, że E. Stein podjęła starania o ich
poznanie. Aby tego dokonać, potrzebna jest wewnętrzna dojrzałość, do któ-
rej każdy człowiek powinien dążyć poprzez aktywne uczestnictwo w różnych
wydarzeniach życiowych i międzyludzkie relacje połączone z refleksją retro-
spektywną i analityczną. Sens refleksji i działania nie tylko jednoczy istotę
myślenia, ale także odsłania więzi między wiedzą a moralnością (Grzegor-
czyk, 1999, s. 240). Pojęcie mądrości to dla E. Stein połączenie moralności
i sztuki życia, a nie posiadanie tylko wiedzy szczegółowej i nabytej. Ponadto
mądrość dla karmelitanki to filozofia pojęta jako wiedza o dobru, pięknie
i prawdzie, akceptacja trudności i cierpienia, a także odrzucenie chwilo-
wych przyjemności (Grzegorczyk, 1999, s. 240).
Prorocza semantyka pojęcia mądrość zrozumianego przez E. Stein
ujawniła się już zawczasu, gdy w ramach gratulacji za znakomicie zdane
egzaminy maturalne profesor Olbrich, nauczyciel niemieckiego i wycho-
wawca, napisał przyszłej Świętej swoistą dedykację: „Uderz w kamień4,
a wytryśnie mądrość” (Stein, 2010, s. 150). Niemniej jednak bardziej podo-
bała się jej sentencja H. Ibsena (jednego z jej ulubionych dramaturgów):
„uderzenie młota za uderzeniem młota aż po ostatni dzień” (Hoffmann,
1989, s. 75). Wtedy E. Stein jeszcze nie wiedziała, ile prawdy kryje się za
słowami przytoczonymi życzliwie przez nauczyciela.
Lata studenckie – fenomenologiczne poszukiwanie prawdy w literaturze
Studia na Uniwersytecie Wrocławskim (1911-1913) E. Stein rozpoczęła
od germanistyki, ponieważ chciała pracować jako nauczycielka języka nie-
mieckiego. Równocześnie poszukiwała odpowiedzi na pytanie o prawdę
i sens życia. Wiedząc, że ich odnajdywanie w sferze ontycznej należy rozpo-
cząć od lektury dawnych źródeł piśmienniczych, wybrała języki: indoger-
mański, pragermański, staro-wysoko-niemiecki, gotycki i nowo-wysoko-
-niemiecką gramatykę (Stein, 2010, s. 113).
W czasie studiów uniwersyteckich E. Stein usłyszała po raz pierwszy
o tzw. ewangelii diatessaron (harmonii ewangelijnej), czyli próbie zapisania
jednego tekstu na podstawie czterech Ewangelii, podjętej przez Tacjana Syryj-
czyka, i o gotyckim tłumaczeniu Biblii opracowanym przez Ulfilasa. Latem
1912 r. na seminarium psychologicznym prowadzonym przez Wiliama Sterna
przyszła karmelitanka zapoznała się z Badaniami logicznymi (Logische Unter-
suchungen) Edmunda Husserla. Lekturę tę polecił jej przebywający wówczas
we Wrocławiu Jerzy Moskiewicz, doktor nauk medycznych i filologicznych.
Odtąd E. Stein usiłowała zgłębić zasady fenomenologii. W tym celu w 1913 r.
przeniosła się na Uniwersytet w Getyndze, by pod kierownictwem E. Hus-
serla, twórcy tego kierunku filozoficznego, otrzymać odpowiedź na pytanie:
Czym jest w ogóle istota ludzka? (Stein, 2010, s. 134).
W badaniu dzieł literackich z wykorzystaniem metod fenomenologicz-
nych cielesno-duchowa struktura człowieka jest głównym przedmiotem roz-
ważań egzystencjalnych, czyli poprzez antropologię literacką badane jest
życie wewnętrzne człowieka. E. Stein rozpoczęła studia od analizy odbioru
i interpretacji dzieł literackich, w których człowiek jako najdoskonalsze stwo-
rzenie Boże został ukazany w różnym momencie historycznym i środowisku
oraz w różnorakich sytuacjach egzystencjalnych. Wszystkie badane utwory
– w tym Faust Johanna Wolfganga Goethego, Tkacze Gerharta Hauptmanna,
Buddenbrookowie Thomasa Manna, Proces Franza Kafki, Pieśń o Bernadet-
cie Franza Werfla, naturalistyczno-symboliczna na tle socjologicznym Nora.
Dom lalki H. Ibsena, jak również metafizyczna powieść Siddhartha Her-
manna Hessego – ukazują swoistą prawdę o człowieku. By tę prawdę poznać
i uchwycić, niezbędne jest wczucie. Na podstawie źródeł literackich i pod
kierownictwem E. Husslera E. Stein napisała w 1916 r. pracę doktorską pt.
O zagadnieniu wczucia (Zum Problem des Einfühlungsvermögens). Aby zro-
zumieć w pełni pojęcie wczucia, należy iść w głąb samego siebie, żeby pojąć
tęsknotę za doskonałością (Urban, 2010, s. 44-58).
Podjęcie starań o odnalezienie prawdy dzięki wykorzystaniu metody
fenomenologicznej nie doprowadziło E. Stein do satysfakcjonujących
ją wniosków. Jednak stale poszerzająca się wiedza z zakresu literatury
umożliwiła przyszłej karmelitance stopniową zmianę podejścia do dzieła
literackiego – z receptywnego doświadczania tekstu do jego zastosowania
teoretycznego. E. Stein rozpoczęła pierwsze próby interpretacyjne, które
dotyczyły przede wszystkim relacji pomiędzy intelektem a naukami huma-
nistycznymi i przeżywania dzieła sztuki zgodnie z „prawami stylistycz-
nymi poetyki”, by móc, jako niewierzący człowiek, zrozumieć człowieka
wierzącego (homo religiosus). Myślenie jej, przesiąknięte i związane z lite-
raturą i filozofią istoty, oraz służba lazaretowa w Mährisch-Weißkirchen
w 1915 r., która okazała się bardzo ważnym doświadczeniem5 (Otto, 1990,
s. 54), skłoniły E. Stein do filozoficzno-teologicznych objaśnień sensu życia
(Urban, 2010, s. 17). Istotny oczywiście był także wpływ dzieł E. Husserla,
5 Zrozumienie swojego przeznaczenia umożliwiło E. Stein zobaczenie nowego punktu
wyjścia. Doświadczenia w lazarecie zapewniły jej personalną strukturę rzeczywistości,
pokazując zarazem inny rodzaj zderzenia się z nią. Poza rozumnym obchodzeniem się ze
światem dochodzi teraz u niej także praktyczne działanie wobec niego. Stąd E. Stein rozumie
wydarzenia historyczne jako swoiste wezwanie, na które należy odpowiadać z własnej woli
i w zgodzie ze sobą (Otto, 1990, s. 54).
Martina Heideggera, Kartezjusza i Maxa Schelera. Ten ostatni zasiał w jej
duszy i świecie poglądów teologiczne ziarnko gorczycy.
Dzięki czytanym lekturom w E. Stein dokonywała się powoli wewnętrzna
przemiana – nie starała się już więcej zrozumieć twórczego człowieka jako
samej w sobie żyjącej istoty w sposób racjonalny: „Nie doszłam jeszcze do
tego poziomu jasności, na którym duch zdobytego zrozumienia może cał-
kowicie spocząć, na którym można ujrzeć otwierające się nowe drogi, po
których można pewnie stąpać i iść do przodu” (Urban, 2010, s. 230).
Odkrycie prawdy zapisanej na kartach autobiografii św. Teresy z Ávili
Przełom w poszukiwaniu prawdy absolutnej nastąpił na skutek ana-
lizy przykrych doświadczeń (np. odrzucenie przez E. Husserla, niemożność
kontynuacji kariery naukowej, obraz cierpienia podczas służby pielęgniar-
skiej w lazarecie na Morawach) i obserwacji wewnętrznej przemiany ducho-
wej bliskich przyjaciół, zwłaszcza Adolfa Reinacha i jego żony Anny. Kiedy
jesienią w 1917 r. A. Reinach zginął na froncie zachodnim, Anna poka-
zała E. Stein, w jaki sposób tajemnica Krzyża dodała jej sił w udźwignię-
ciu śmierci męża. Było to pierwsze spotkanie przyszłej Świętej z Krzyżem
i z Siłą Boską, którą otrzymywali jego czciciele. Zdarzenie to w sposób decy-
dujący przyczyniło się do konwersji E. Stein na chrześcijaństwo. W reli-
gijno-filozoficznych notatkach A. Reinacha przeczytała m.in.:
Suchen wir etwas tiefer einzudringen in das Geheimnis, wie irdisches
Erleben, das wie alles Irdische innerhalb der Stufenreihe von Vollkom-
menheit und Unvollkommenheit sichbewegen muss, dennoch des Abso-
luten teilhaftig werden kann…Die Absolutheit teilhaftig werden kann. Die
Absolutheit gehört zum Gehalt des Erlebten selbst und nicht zu seinem
Erleben. […]. Wir sammeln uns im Gebet, um den Erlebnissen der Hin-
gabe zu Gott die absolute Gewichtigkeit zu verleihen, die sie beanspru-
chen. Aber wir wissen, in welch unzureichendem Maß das selbst in den
Momenten der innigsten Sammlung geschieht. Und vielleicht ist es nur
dem Gottessohne selbst möglich, das, „Dein Wille geschehe“, in letzter
Tiefe zu erleben. Aber wenn wir uns in dieser Weise auch ein absolutes
Gewicht des Erlebens nicht möglich ist, so bleibt uns doch die Absolu-
theit des Erlebnisses selbst im Erleben zugänglich und bildet für uns die
Brücke zum Reiche des Absoluten selbst. Indem sich im Erleben ein Abso-
lutes ankündigt, vermag es uns hinzuführen zu dem Absoluten auf das es
sich bezieht (vom 11.05.1916) (Reinach, 1921, XXXV n.).
Zaakceptowanie przez A. Reinach cierpienia związanego ze śmiercią
męża wyraźnie unaoczniło E. Stein, że możliwe jest poświęcenie swojego
życia dla poznania prawdy i tajemnicy miłości Bożej w Jezusie Chrystusie.
Przyszła karmelitanka w miłości tej dostrzegła nowy środek fenomenalno-
ści, który wprawdzie nie był dla niej do końca zrozumiały, lecz skłonił ją
do podjęcia ostatecznej decyzji. W liście z 1917 r. do Romana Ingardena
E. Stein napisała, że musi zrezygnować z monotonnej pracy umysłowej
i znaleźć głębię, którą już dawno w sobie odczuwała (Stein, 1991, s. 52-53).
Kluczowe zdarzenie, które przyczyniło się ostatecznie do podjęcia przez
E. Stein decyzji o przyjęciu chrztu, miało miejsce latem 1921 r., w cza-
sie pobytu u rodziny Conrad-Martius w Bergzabern. Przyszła karmelitanka
znalazła w biblioteczce domowej przyjaciółki Jadwigi Conrad-Martiustom
dzieło Życie świętej Teresy z Avili. Utwór hiszpańskiej mistyczki i karme-
litanki bosej E. Stein opisała słowami: „Zaczęłam czytać, zachwyciłam się
natychmiast i nie przerwałam lektury aż do jej ukończenia. Gdy zamknę-
łam książkę, powiedziałam sobie: to jest prawda” (Stein, 1987, s. 386). Od
tej chwili każde słowo tego dzieła było przez E. Stein kontemplowane i sta-
wało się dla niej prawdą absolutną. Sakrament chrztu przyjęła 1 stycznia
1922 r. w Bad Bergzabern. Została ochrzczona imionami Teresa Jadwiga.
Przyjęcie chrztu było dla E. Stein wstępem do poświęcenia życia dla
poznania prawdy, tęsknota za nią była dla fenomenolożki światła jedyną
modlitwą. Przekonanie, że prawdziwym człowieczeństwem jest zwykłe ist-
nienie przed Bogiem, zyskało dla niej na znaczeniu zwłaszcza po lekturze
i analizie dzieła De quaestionesdisputatae de verite św. Tomasza z Akwinu
oraz rozpraw nad treścią pism św. Jana od Krzyża, któremu to poświę-
ciła swoje ostatnie dzieło pt. Wiedza Krzyża (Grzegorzczyk, 2015, s. 104).
W ostatnim etapie w swojej twórczości E. Stein zespoliła refleksję filozo-
ficzną z mistyczną kontemplacją (Szulc, 2013, s. 35).
Edyta Stein całkowicie zrezygnowała z kariery naukowej i 14 paździer-
nika w 1933 r. jako 42-letnia postulantka wstąpiła do klasztoru karmelitanek
w Kolonii. Jej opiekunką duchową została św. Teresa z Ávili. W kolejnym
roku, 15 kwietnia 1934 r., E. Stein przyjęła nowe imię: Teresa Benedykta
od Krzyża. Już wtedy przeczuwała los, jaki miał spotkać lud wybrany przez
Boga. W czasie wojny, w obawie przed represjami niemieckich nacjonalistów
wobec karmelitanki pochodzenia żydowskiego, E. Stein odesłano do klasz-
toru w Holandii. Decyzja ta nie uchroniła jednak fenomenolożki przed śmier-
cią. Oficerowie SS wtargnęli do Karmelu w Echt 2 sierpnia 1942 r., aresztując
E. Stein i jej siostrę Różę, która także wstąpiła do zakonu. Teresa Benedykta,
biorąc siostrę za rękę, wypowiedziała słowa: „Chodźmy cierpieć za swój lud”
(Stein, 2010, s. 387), tym samym decydując się iść dobrowolnie na śmierć:
Der Mensch ist dazu berufen, in seinem Innersten zu leben und sich
selbst so in die Hand zu nehmen, wie es nur von hier aus möglich ist; nur
von hier aus ist auch die rechte Auseinandersetzung mit der Welt möglich;
nur von hier aus kann er den Platz in der Welt finden, der ihm zugedacht
ist (Stein, 2010, s. 5).
Zakończenie
Poszukiwanie prawdy absolutnej dzięki lekturze dzieł religijnych, filo-
zoficznych i literackich, w których E. Stein odnajdywała wskazówki, ozna-
czało życie żywym słowem w wiecznej światłości, aż do ofiarowania siebie
przez śmierć męczeńską, by ocalić człowieczeństwo mocą wiary i zacho-
waniem godności ludzkiej, w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birke-
nau w dniu 9 sierpnia 1942 r. Prawda ukazana w słowach przyjaciół, jak
i w autobiografii św. Teresy z Ávili wyzwoliła drzemiącą w E. Stein nieogra-
niczoną siłę ducha, pozwalającą na dokonanie ostatecznego czynu wobec
drugiego człowieka i człowieczeństwa, jakim jest śmierć męczeńska. Czło-
wiek oddaje wówczas swoje życie w pełnej świadomości, odwadze i w świe-
tle nie tylko boskim, ale także w świetle własnego sumienia. Bez odkrycia
źródła prawdy absolutnej, czyli Boga, w autobiografii św. Teresy z Ávili,
przesiąkniętej nie tylko informacjami biograficznymi, ale także doświadcze-
niami mistycznymi oraz radami dotyczącymi wzrostu duszy i doskonałości
ontologicznej, taki czyn byłby niemożliwy.
Bibliografia
Endres, E. (1987). Edith Stein. Christliche Philosophin und jüdische Märtyrerin. Mün-
chen: Piper Verlag GmbH.
Franke, E. (1998). Das Wirken von Dr. Edith Stein in Breslau. Zusammengestellt aus
Selbstbiographie und Briefen Edith Steins und ergänzt aus Jugenderinnerungen von
Elisabeth Franke, geb. Seidel, Köln früher Breslau. Essen: Plögerverlag.
Glaser, H., Lehmann, J., Lubos, A. (1972).Wege der deutschen Literatur. Eine geschichtliche Dar-
stellung. Mit 32 Seiten Schwarzweiß-Abbildungen. Frankfurt am Main/Berlin: Ullsteinverlag.
Grzegorczyk, A. (red.). (1999). Edyta Stein. Niewidzialna rzeczywistość. Szkice o filozofii
duchowej. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humanoria.
Grzegorczyk, A. (2015). Wpływ św. Teresy z Ávili na życie duchowe Edyty Stein. Polonia
Sacra, 19(20), s. 99-117.
Hebbel, F. (1984). Tagebücher 1843-1847. Herausgegeben und mit Anmerkungen verse-
hen von Karl Pörnbacher. München: Deutscher Taschenbuch Verlag.
Hoffmann, M. (1989). Wzdłuż torów. W Drodze, 17(2), s. 74-81.
Krzemińska, W. (1973). Literatura piękna a zdrowie psychiczne. Warszawa: Wydawnictwo PZWL.
Moraczewski, K. (2015). Etyka, rozumienie muzyki i pewien spór o Bacha. Miscellanea
Anthropologica et Sociologica, 16 (3), s. 58-67.
28 BiBliotheca N ostra. Śląski kwartalNik Naukowy Nr 4 (58) 2019
Otto, E. (1990). Welt, Person, Gott. Eine Untersuchung zur theologischen Grundlage der
Mystik bei Edith Stein. Koblenz: Patris Verlag.
Posselt, T. R. (1963). Edith Stein. Eine große Frau unseres Jahrhunderts. Freiburg im
Breisgau: Verlag Herder.
Reinach, A. (1921). Gesammelte Schriften. Halle: M. Niemeyer.
Stein, E. (1980). Zum Problem der Einfühlung (Teil II/IV der unter dem Titel: „Das Einfüh-
lungsproblem in seiner historischen Entwicklung und mit phänomenologischer Betrach-
tungeingereichten Abhandlung, Freiburg im Breisgau, Diss. 1916 Ref. Husserl). Halle
1917. Nachdruck: Mit einer Hinführung von Johannes Baptist Lotz. München.
Stein E. (1987). Aus meinem Leben. Mit einer Weiterführung über die zweite Lebenshälfte.
Freiburg im Breisgau: Verlag Herder.
Stein, E. (1991). Briefe an Roman Ingarden 1917-1938. Einleitung von Hanna-Barbara
Gerl. Freiburg im Breisgau: Verlag Herder.
Stein, E. (2010). Aus dem Leben einer jüdischen Familie und andere biographische Be-
iträge, Gesamtausgabe (t.1). Freiburg im Breisgau: Verlag Herder.
Szulc, A. (2013). Edith Stein philosophia crucis jako wiedza cierpienia. Rocznik Filozo-
ficzny Ignatianum, 19(1), s. 34-49.
Urban, B. (2010). Edith Stein und die Literatur. Lektüren, Rezeptionen, Wirkungen. Ur-
sprünge des Philosophierens (t. 19). Stuttgart: Kohlhammerverlag GmbH.
Wetter, F.K. (1984). Edith Stein. Zur Wahrheit berufen vom Kreuz gesegnet. Ein Lebens-
bild. Vortrag im Dom zu Mainz am 7. Februar 1984. München: Pressereferat der Erz-
diözese München und Freising.
Karin Anna Wawrzynek
Edith Stein – the book as the source of the search for the absolute truth
Abstract
The aim of this article is to show the way of spiritual transformation of Edith Stein (Saint
Teresa Benedict of the Cross) – the phenomenologist of light, the barefoot Carmelite, the
patroness of Europe. This transformation took place mainly thanks to reading and analyzing
philosophical, religious and literary books, which were the basis for searching for answers
to ontological questions by searching and finding the absolute truth. E. Stein’s reading
choices, the analysis of her selected readings, their reception and influence on the Carmelite’s
convictions have become the subject of this text.
29artykuły
Keywords: Edith Stein, book, reading, absolutely truth, phenomenology, faith, inner
transformation
Karin Anna Wawrzynek
Edyta Stein – książka jako źródło poszukiwania prawdy absolutnej
Streszczenie
Celem artykułu jest pokazanie drogi przemiany duchowej Edyty Stein (świętej Teresy
Benedykty od Krzyża) – fenomenolożki światła, karmelitanki bosej, patronki Europy.
Transformacja ta dokonała się przede wszystkim dzięki lekturze i analizie książek filozoficznych,
religijnych, literackich, które były podstawą szukania odpowiedzi na pytania ontologiczne
w drodze poszukiwania i znalezienia prawdy absolutnej. Wybory czytelnicze E. Stein, analiza
wybranych jej lektur, ich odbiór i wpływ na przekonania karmelitanki stały się przedmiotem
niniejszego tekstu.
Słowa kluczowe: Edyta Stein, książka, czytanie, prawda absolutna, fenomenologia, wiara,
transformacja wewnętrzna.
Karin Anna Wawrzynek
EDYTA STEIN – KSIĄŻKA JAKO ŹRÓDŁO POSZUKIWANIA PRAWDY ABSOLUTNEJ
Bibliotheca Nostra. Śląski kwartalnik Naukowy, Nr 4 (58) 2019, s. 20-29.